Waarom complex trauma ontwikkelingstrauma is en wat dit betekent voor traumaverwerking

In essentie

• Complex trauma ontstaat door herhaalde ervaringen in de kindertijd die verweven raken in je persoonlijkheid doordat je overlevingsstrategieën ontwikkelt zoals perfectionisme en pleasen.
  
  
• Verwerking van complex trauma werkt op drie lagen tegelijk: het fysieke zenuwstelsel kalmeren, de laag van relationele wonden, en overlevingspatronen doorbreken.
  
  
• Kinderen maken zichzelf ‘fout’ om verzorgers ‘goed’ te houden, wat vaak resulteert in een negatief zelfbeeld.
  
  
• Herstel betekent leren om veiligheid in jezelf te vinden en authentieke keuzes te maken vanuit je eigen behoeften in plaats van vanuit angst en overlevingsstrategieën
  
  

Complex trauma, hechtingstrauma, kleine t-trauma

Een andere benaming voor complex trauma is kleine t-trauma. Dit om het onderscheid te maken met grote T-trauma. Grote T-trauma is acuut trauma, dat kan ontstaan na een eenmalige gebeurtenis die korte tijd duurt. Bijvoorbeeld na het meemaken van een geweldsincident, ongeluk of natuurramp of medische ingreep. 

Kleine t-trauma’s zijn ontregelende, voor een kind overweldigende gebeurtenissen, die niet in de grote ‘T’-categorie vallen (1, 2, 3). Voorbeelden van kleine ‘t’-trauma’s zijn emotionele verwaarlozing, jong gescheiden worden van je ouders, pesten of intimidatie, en het verlies van belangrijke relaties. In deze blog gaat het over complex trauma ofwel kleine t-trauma. 

Complex trauma komt regelmatig voor maar blijft vaak onherkend vanwege de subtiele en complexe symptomen (1).

Kenmerken van complex trauma

Hoe kun je complex trauma bij jezelf herkennen? 

Complex trauma is veel moeilijker eenduidig te herkennen dan enkelvoudig acuut trauma met zijn intrusies en acute angsten. Kenmerk van trauma is dat je psyche de ervaringen niet kan verwerken en dat geldt ook voor complex trauma. Bij kinderen en volwassenen met complex trauma zien we vaak onrust, emotionele dysregulatie, en een hoge baseline stress, of dat ze juist helemaal afschakelen. Ze kunnen zich soms in contacten met anderen niet goed een houding weten te geven en weten niet of ze veilig zijn of niet. Ze zijn vaak erg oplettend en geneigd zich erg aan te passen.

Complex trauma is relationeel trauma

Meer dan bij enkelvoudig, acuut trauma speelt bij complex trauma de relatie een rol. Complex trauma is namelijk ook altijd relationeel trauma. Er is sprake van een breuk in de verbinding en in het vertrouwen met anderen, en deze breuk wordt niet hersteld. Om je veilig te kunnen voelen en om in de relatie te kunnen blijven, ontwikkel je overlevingsstrategieën, waarin je je gaat aanpassen (4, 5). 

Aanpassingspatronen

Die overlevingsstrategieën beïnvloeden de vorming van je hechtingsstijl en hechtingspatronen. Dit zien we terug in een gevoeligheid voor bepaalde gedragspatronen (perfectionisme, faalangst, de beste willen zijn, pleasen) en, in geval van zeer ernstig complex trauma: in persoonlijkheidsstoornissen. Hierdoor heeft complex trauma een belangrijke invloed tot ver in de volwassenheid en wordt het ook wel ontwikkelingstrauma genoemd.

Het zijn met name deze overlevingsstrategieën die op latere leeftijd ons huidig functioneren verstoren en klachten en symptomen veroorzaken. Ze gaan gepaard met een lage eigenwaarde, schaamte, en zelfveroordeling (1). Als gevolg van complex trauma zien we dan ook vaak een negatief zelfbeeld, moeite om je met anderen te verbinden, toxische schaamte en schuldgevoelens, en moeite om emoties te reguleren. 

Bij onverwerkte gebeurtenissen blijft ons hoofd zoeken naar een oplossing om te ontsnappen, om uit de situatie te komen, ook al is die al lang voorbij. Deze activiteit zorgt voor onrust en zeker als het al langer geleden is, richt die onrust zich op van alles en nog wat. Je merkt dat je niet meer goed kunt ontspannen en dat je altijd een druk hoofd hebt. Het komt onder andere hierdoor dat we op volwassen leeftijd een grotere gevoeligheid zien voor stress, angsten en depressies.

Effectieve verwerking: een drievoudige benadering

Zoals we hierboven zien, zijn de gevolgen van complex trauma drieledig. We onderscheiden gevolgen op:

1. De fysieke laag (onverwerkte ervaringen en het zenuwstelsel)
2. De relationele laag
3. De laag van overlevingsstrategieën en hechtingspatronen

Therapie die je kan helpen om complex trauma te verwerken, werkt daarom altijd op deze drie lagen. We gaan hieronder uit van therapie gericht op volwassen mensen, die in hun kindertijd structureel en gedurende langere tijd relationeel nare ervaringen hebben opgedaan.

1. De fysieke laag

De fysieke laag omvat het zenuwstelsel en de neurofysiologie. Het zenuwstelsel draagt als het ware ervaringen met zich mee. Net als bij enkelvoudig acuut trauma, is er sprake van niet-verwerkte gebeurtenissen. Het autonome zenuwstelsel blijft hierdoor in een staat van chronische activatie, wat zich uit in een verstoorde stress-respons en moeilijkheden met zelfregulatie (6, 7). 

De emoties die met de negatieve ervaringen gepaard gaan, konden niet verwerkt worden. Emoties dragen een lading en het zenuwstelsel blijft die lading dragen. Dit kan zich uiten in de vorm van onrust, een onveilig of opgejaagd gevoel, en snel piekeren. 

Het zenuwstelsel van een kind is nog niet volledig ontwikkeld en enorm gevoelig. In onveilige situaties wordt je zenuwstelsel overspoeld door emoties en stressreacties in je lichaam. Dit kun je terug zien in bepaalde spierspanningen. 

2. De relatie

De negatieve ervaringen doen zich voor in een relatie en er is een relationele wond. Deze wond is vaak gevuld met emoties als verdriet en boosheid, maar ook is er sprake van emoties als schuld- en schaamtegevoelens. Dit zijn sociale emoties die sterk ingrijpen op het zelfbeeld (2, 3). Naast het vertrouwen in anderen dat beschadigd raakt, is er ook vaak een wantrouwen naar jezelf toe. 

Waarom er een negatief zelfbeeld ontstaat bij complex trauma

Kinderen maken zichzelf ‘fout’ om hun verzorgers ‘goed’ te houden, wat essentieel is voor hun overleven maar resulteert in een diepgeworteld gevoel van minderwaardigheid.

Bij ernstig complex trauma in de kindertijd kom je als kind in een innerlijk conflict. De ouder (verzorger, leraar, …) van wie je afhankelijk bent van zorg en je bestaan, is beangstigend en bedreigend voor je. Als je deze werkelijkheid tot je bewustzijn door laat dringen, dan ben je onveilig. Een kind kan dit innerlijk conflict oplossen door zichzelf ‘fout’ of ‘slecht’ te maken om het beeld van zijn ouder ‘goed’ en daarmee veilig te houden. Op die manier maakt het de situatie draaglijk voor zichzelf. 

Dit kind heeft als volwassene een enorme klus om zijn zelfbeeld weer met de werkelijkheid in overeenstemming te brengen, omdat hij een gevoel met zich meedraagt dat hij ‘slecht’ is.

3. De laag van patronen en overlevingsstrategieën

De laag van overlevingsstrategieën en hechtingspatronen gaat over besluiten die je als kind nam om overeind te blijven (5). Het gaat over hoe je jezelf bent gaan beschermen (8). Het kenmerk van complex trauma is dat het zich in de kindertijd voordoet en van invloed is op de ontwikkeling. Het trauma raakt ingesleten en krijgt zijn afdruk in de hechtingsstijl en hechtingspatronen. Bij volwassenen zien we het terug in een gevoeligheid voor bepaalde gedragspatronen zoals bijvoorbeeld het hiervoor genoemde perfectionisme en pleasegedrag. Dit vraagt om het patroon in kaart te brengen, de triggers te leren herkennen en een nieuw antwoord daarop vinden. Het omvat ook het werken met beschermende en Kind-delen.

De complexiteit van complex trauma zit hem in de impact op je zelfbeeld en overlevingsstrategieën, ofwel hechtingsstijl en hechtingspatronen. Die heb je ontwikkeld om de stressreactie en emotionele lading van de gebeurtenissen die zo veel pijn gedaan hebben niet meer te hoeven voelen en om in de toekomst te voorkomen dat zoiets zich ooit nog een keer voordoet.

Die patronen bieden dus een houvast en veiligheid, maar ze maken ook dat je niet meer flexibel en vrij bent om je gedrag aan te passen aan wat jij en de situatie nodig hebben. Het worden vaak rigide patronen en zijn een weergave van hoe je het trauma tot op de dag van vandaag in je volwassen leven leeft.

Ontwikkeltaken

Een ander gevolg van complex trauma kan zijn dat je als kind zo gefocust bent geraakt op je overlevingsstrategieën, dat je helemaal niet toe komt aan andere ontwikkelingstaken die op een bepaalde leeftijd van belang zijn. Denk aan de jongen die iedere dag snel uit school naar huis gaat om er voor zijn zieke moeder te zijn: hij heeft geen tijd om te spelen met vrienden. Of het meisje dat zich steeds klein en stil houdt omdat haar zusje, die gepest wordt, niks kan hebben. Afhankelijk van welke taken zijn blijven liggen, zul je hier soms later alsnog een inhaalslag in moeten maken. 

Wat ga je doen in therapie?

Omdat complex trauma vervlochten raakt in je karakter en persoonlijkheidsstructuur is het belangrijk om op de verschillende lagen te helen. In therapie richt je je op de volgende vragen: welke overlevingsstrategieën heb je aangeleerd, welke overtuigingen over jezelf en anderen zitten daar onder, en met welke emoties en sleutelervaringen hangen die samen?

De therapeutische relatie als basis voor genezing

Bij complex trauma is de relationele component cruciaal voor herstel. Clientgerichte therapie biedt een relationele benadering waarin de therapeutische ontmoeting van mens tot mens een regulerend effect heeft op het autonome zenuwstelsel (9, 10), waardoor de neurofysiologie tot rust kan komen en emoties veilig verkend en verwerkt kunnen worden. Dit sluit aan bij het feit dat complex trauma altijd relationeel trauma is – de genezing vindt daarom ook plaats binnen een herstellende relationele ervaring.

Therapeutische doelen en proces

Therapie gericht op traumaverwerking richt zich op het herstellen van vertrouwen en autonomie, het vormen van een realistisch zelfbeeld, en je veilig leren hechten aan anderen. Er zijn verschillende oefeningen uit de meditatie en mindfulness die je kunnen helpen om tot rust te komen. Met behulp van therapie kun je leren om de emoties die samen hangen met de onverwerkte ervaringen alsnog door te werken (3) en dat opent de weg om je vrij te maken van vaststaande patronen (5, 8).

Traumaverwerking is een proces dat gemiddeld 1-3 jaar duurt, afhankelijk van de complexiteit en beschikbare ondersteuning (1).

Rouw als integraal onderdeel

Een belangrijk onderdeel van het verwerken van trauma is rouwen. Rouw om dat wat verloren is gegaan: vertrouwen in jezelf en anderen, kwaliteiten die je niet ontwikkeld hebt, een veilige plek. Vaak hebben we lang in de overlevingsstand gestaan.

Op enig moment ontkom je er niet aan dit alles aan te kijken. De rauwe rouw: gewoon zoals het is, zonder meteen te zoeken naar wat je ervan geleerd hebt, of hoe het ook geleid heeft tot positieve stappen. Dat komt allemaal ook, maar pas als er ruimte is. Ruimte die ontstaat wanneer we het gemis en verdriet nemen.

Én, tegelijkertijd: het gaat nooit helemaal over. De winst is dat je kunt leren om er voor jezelf te zijn. Je kunt leren hoe je veiligheid in jezelf vindt. Leren hoe je je eigen waarneming weer kunt vertrouwen. Leren hoe je ruimte maakt om stil te staan. Zodat je weer kunt landen in jezelf én in deze wereld tussen de mensen.

Voorwaarden voor veilige traumaverwerking

Werk bij complex trauma altijd met een ervaren therapeut die het paadje van binnenuit kent, en die je goed kan begeleiden op alle drie de lagen en in het rouwproces. De omgeving waarin je trauma veilig kunt verwerken is respectvol, geeft altijd een keuze, en werkt stap voor stap.

Je leert vaardigheden aan om je met je kern te verbinden en de weg naar binnen te gaan. Het zal altijd plaats moeten vinden binnen een veilige relationele setting, anders gaat het niet. Je kunt je dan, ook op volwassen leeftijd, veilig leren hechten.

In mijn praktijk

In mijn praktijk werk ik met mensen die zich herkennen in de mildere tot gemiddelde vormen van complex trauma — vaak ontstaan uit herhaalde sleutelervaringen in de kindertijd, zoals emotionele verwaarlozing, afwijzing of langdurige onzekerheid in relaties. Deze ervaringen hebben invloed gehad op hun zelfbeeld, gevoeligheid voor stress, en relatiepatronen, zonder dat er sprake is van ernstige dissociatie of structurele persoonlijkheidsproblematiek.

De klachten uiten zich bijvoorbeeld in chronische onrust, moeite met grenzen, perfectionisme of een diep gevoel van ‘niet goed genoeg zijn’. Ik gebruik vaak de term sleutelervaringen om recht te doen aan de impact, zonder het te pathologiseren.

Conclusie

Herstellen van complex trauma is geen rechte lijn, maar een gelaagd proces dat tijd en toewijding vraagt. Wanneer trauma verweven raakt met je hechtingsstijl, zelfbeeld en overlevingsstrategieën, is het niet voldoende om alleen te praten of te begrijpen wat er gebeurd is. Heling vraagt om een benadering die lichaam, relaties en diepgewortelde patronen samen meeneemt. Niet als losse onderdelen, maar als verweven lagen van jouw ervaring.

In een veilige therapeutische relatie ontstaat ruimte om deze lagen te ontrafelen, emoties te doorvoelen en nieuwe manieren van omgaan met jezelf en de ander te ontwikkelen.

Je leert hoe je innerlijke veiligheid kunt vinden, hoe je je losmaakt van oude overtuigingen, en hoe je meer aanwezig kunt zijn bij jezelf. Daarmee ontstaat de mogelijkheid om je opnieuw te verbinden: met jezelf en met de mensen om je heen. Herstel betekent niet dat alles verdwijnt — maar wel dat je ervaringen leert dragen, met meer ruimte, rust en eigen regie.

Veelgestelde vragen

Wat zijn voorbeelden van overlevingsstrategieën bij complex trauma

Veelvoorkomende strategieën zijn perfectionisme, pleasegedrag, conflicten vermijden, jezelf onzichtbaar maken, of je emoties onderdrukken. Deze strategieën zijn ooit ontstaan om je te beschermen, maar kunnen op latere leeftijd belemmerend worden in relaties en zelfontwikkeling.

Welke rol spelen overlevingsstrategieën bij complex trauma?

Overlevingsstrategieën zoals perfectionisme, conflicten vermijden of je emoties onderdrukken hielpen vroeger om je veilig te voelen, maar kunnen nu juist blokkeren dat je vrij en authentiek leeft.

Is verwerking ook mogelijk zonder alles opnieuw te herbeleven?

Ja. Traumaverwerking gaat niet over het herbeleven van pijnlijke herinneringen, maar over het veilig doorwerken van de bijbehorende emoties en patronen. Therapie richt zich op het herstellen van regulatie, verbinding en betekenisgeving — stap voor stap, op jouw tempo.

Wat is het verschil tussen PTSS en complex trauma?

PTSS ontstaat meestal na één traumatische gebeurtenis, terwijl complex trauma het gevolg is van herhaalde traumatische ervaringen, vaak in de kindertijd, met bredere gevolgen voor persoonlijksontwikkeling. Het wordt daarom ook wel c-PTSS genoemd.

Hoe lang duurt het om complex trauma te verwerken?

Gemiddeld 1–3 jaar; de duur hangt samen met factoren als complexiteit en duur van de vroegere ervaringen, comorbiditeit (bijv. angst/depressie), draagkracht/veiligheid nu, en therapeutische ‘fit’.

Gerelateerde artikelen

• Wat is complex trauma?
• Verworven veilige hechting: hoe herstel je onveilige hechting?
• Hechtingspatronen, je verliezen in aanpassing
  
  

Bronnen

1. Cloitre, M., Stolbach, B. C., Herman, J. L., van der Kolk, B., Pynoos, R., Wang, J., & Petkova, E. (2009). A developmental approach to complex PTSD: Childhood and adult cumulative trauma as predictors of symptom complexity. Journal of Traumatic Stress, 22(5), 399-408.
2. Watson, J. C., & Greenberg, L. S. (2017). Emotion-focused therapy for generalized anxiety. American Psychological Association.
3. Greenberg, L. S. (2022). Emotion-focused therapy: Coaching clients to work through their feelings (2nd ed.). American Psychological Association.
4. Jordan, J. V. (2020). The role of mutual empathy in relational healing. Women & Therapy, 43(3-4), 354-368.
5. Stewart, I., & Joines, V. (2019). Transactionele analyse: Het handboek voor persoonlijk en professioneel gebruik (10e dr.). Uitgeverij SWP.
6. Van der Kolk, B. A. (2014). The body keeps the score: Brain, mind, and body in the healing of trauma. Viking.
7. Porges, S. W. (2011). The polyvagal theory: Neurophysiological foundations of emotions, attachment, communication, and self-regulation. Norton Professional Books.
8. Schwartz, R. C., & Sweezy, M. (2024). Inleiding tot Internal Family Systems (IFS). Uitgeverij Mens!
9. Lux, M. (2021). Werkzame factoren van de persoonsgerichte houding vanuit een neurowetenschappelijk perspectief. Tijdschrift Persoonsgerichte Experiëntiële Psychotherapie, volume(4), 220-231.
10. Lux, M. (2010). The magic of encounter: The person-centered approach and the neurosciences. Person-Centered and Experiential Psychotherapies, 9(4), 274-289.