Foto: Chris Ensey
Deze blog gaat over het Zelf, of het stiltepunt in jezelf. In de psychologie worden hiervoor de termen ‘observator’ of ‘de waarnemer’ (mindfulness) en zelf-als-context en transcendent bewustzijn (ACT) voor gebruikt. Deze stromingen in de psychologie zijn gebaseerd op boeddhistische contemplatieve praktijken. In de boeddhistische psychologie wordt gesproken over de natuur van de geest, die heel en gezond is.
In feite zijn we zielen die een aardse reis maken. Om ons in deze 3D wereld van tijd en ruimte te bewegen hebben we een lichaam nodig. En net zoals we een fysiek voertuig nodig hebben, hebben we een ook psychisch voertuig nodig. Dat is onze mind, ons ‘ik’, of ego.
Natuurlijke ik, ego, en de intacte kern
Ons psychische voertuig, ons natuurlijke ik, neemt tijdens het opgroeien allerlei aanpassingen en overlevingsstrategieën aan. We leren hoe we geaccepteerd worden, liefde en aandacht krijgen, en hoe we afwijzing voorkomen. We doen belangrijke ervaringen op, sleutelervaringen, die ons vormen. En we krijgen van onze ouders en opvoeders allerlei boodschappen mee over hoe we moeten zijn. We leren welke eigenschappen en kwaliteiten anderen waarderen en welke we beter niet laten zien. En we leren onze wonden te beschermen en delen van onszelf niet meer aan de buitenwereld te tonen.
Op die manier vinden als het ware splitsingen plaats in ons bewustzijn. Om te compenseren maken we onszelf groter of juist kleiner al naar gelang wat het beste werkt in de context. Dit groter en kleiner maken zijn vervormingen van je natuurlijke ik.
Het woord ego gebruiken we hier in de zin van de vervorming van het natuurlijke ik. Je kunt het zien als de vorm die we aannemen om te overleven. We zetten een masker op, wat ervoor moet zorgen dat anderen ons zien zoals wij graag willen dat ze ons zien.
Het ego zoekt afleiding en gaat weg van pijnlijke en ongemakkelijke gevoelens. De vorming van het ego was nodig omdat we intense gebeurtenissen niet konden verwerken. Het masker hielp ons om met heftige gevoelens om te gaan en onszelf te beschermen.
Als we lang in de vervorming blijven, raken we na verloop van tijd gewend aan deze vorm en denken we dat dit is wie we zijn. We raken dan de verbinding kwijt met onze essentie en voelen ons eenzaam en afgescheiden.
Het stiltepunt: de intacte kern
Tegelijkertijd is er een kern in ons die intact blijft en ongeschonden. Die kern die altijd intact blijft, wordt je ware zelf, natuur van de geest, essentie, of stiltepunt genoemd. Kenmerken die aan je ware zelf worden toegeschreven zijn onder andere wijsheid, kalmte, vertrouwen, compassie, helderheid, verbinding, moed, nieuwsgierigheid en creativiteit.
Bewustzijnsvorming: de reis van de held
De vorming van het ego is noodzakelijk. Het is niet ‘goed’ of ‘slecht’, maar onderdeel van het proces van bewustzijnsvorming. In het zoeken naar antwoorden, het zoeken naar jouw waarheid, in de tocht terug naar verbinding met je ziel, groeit nieuw bewustzijn en groeit je ziel. Deze tocht wordt in verhalen vaak omschreven als de zoektocht naar de heilige graal en de reis van de held. De mensen die deze weg gaan worden spirituele zoekers genoemd, en een moderne term is lichtwerkers.
Dit klinkt misschien allemaal wat hoogdravend, maar in principe zijn we allemaal helden: het is inherent aan mens-zijn. De een pakt het misschien wat formeler of bewuster aan, maar we gaan allemaal door de stof om het zo maar te zeggen.
Het stiltepunt in therapie
Het helen en verwerken van sleutelervaringen begint met het vermogen om vanuit de intacte kern in onszelf contact te maken met de aanpassingen, de wonden, en de splitsingen. We komen beschermende en gekwetste delen tegen. De heling zit in de weg terug naar het natuurlijke ik, naar verbinding maken met de intacte kern en van daar uit contact maken met de kwetsingen. De sleutel om dat te doen is bewust-zijn.
Dit is meer of minder de basis van iedere therapie: dat we leren om naar die plek in onszelf te gaan waar we heel zijn. Een plek waar we in contact staan met onze rust, wijsheid, en waar we overzicht hebben. Er zijn echter niet veel therapieën die expliciet aandacht besteden aan hóe je dat doet. Hiervoor moeten we bij de mindfulness en meditatie zijn, waar we leren om de geest ‘thuis te brengen’.
Je leert dan contact te maken op drie lagen:
- De laag van ervaren (ziel). Het beleven, aanwezig zijn, in de dingen die je doet en meemaakt.
- De laag van gewaarzijn (bewustzijn). Je doet een stapje terug en je ziet het hele beeld. Je bent getuige van wat er allemaal in je gebeurt: van emoties, gedachten, allerlei lichamelijke sensaties. Vanuit deze laag handel je niet, maar merk je gewoon op wat er is. Nieuwsgierig, open en zonder doelen.
- De laag van fundamenteel Zijn (stiltepunt/ ware natuur/ essentie). Deze laag is ruim en stil. Het wordt niet vertekend door onze psychische afweermechanismen of emotionele disbalans. Het is de stille aanwezigheid die we kunnen voelen achter de fysieke gevoelens en stoffelijke waarnemingen.
In therapie werk je vanuit deze intacte kern, het stiltepunt en je gaat er naar toe. Het is het begin en het eindpunt. Met bewustzijn kun je contact maken met de kwetsingen in jezelf, die met de sleutelervaringen in verbinding staan. Je leert om met een open en nieuwsgierige houding datgene te benaderen wat je tot dan toe in jezelf vermeden hebt. Kern is het doorvoelen, invoelen, en begrijpen van je ervaringen. Je gaat als het ware in de ervaring door deze helemaal toe te laten. Je leert om je lichaam te gebruiken als een informatiebron en om emoties te dragen vanuit rust. Van daaruit kun je je ervaringen doorvoelen, invoelen, en gaan begrijpen.
Van ego naar essentie
In dit proces bewegen we door verschillende lagen:
- De overlevingslaag van het ego met haar maskers waarachter we ons veilig voelen.
- De laag van afwijzing en kwetsing met emoties van afweer en verzet.
- De laag van verlatenheid, waar we ons diep eenzaam, wanhopig en geïsoleerd kunnen voelen. Dit is de laag van de pijn achter de afwijzing. Ook in die laag kun je zakken en met dat ‘zakken’ merk je dat je het eigenlijk gaat dragen en tot je neemt. In plaats dat het tussen jou en je essentie/ kern in komt te staan, wordt het daarin opgenomen.
In essentie val je tijdens deze reis steeds meer samen met je natuurlijke ik die in verbinding staat met je ziel. Je wordt je steeds bewuster. Het licht van je kern kan er doorheen schijnen en heeft weer toegang tot je natuurlijke ik. Je ziel is dan geïntegreerd met je persoonlijkheid en kan zich via haar uitdrukken in de wereld.
