Foto: Stephanie Greene
Maar eerst:
Wat is focussen?
Bij focussen doe je zelfonderzoek naar wat een bepaalde ervaring (gebeurtenis, situatie, vraagstuk) met je doet. Hierbij richt je je aandacht op hoe je gedachten en emoties lichamelijk ervaart. Dit doe je door in te tunen op je lichaam.
Ann Weiser Cornell, focusingtrainer, geeft de volgende definitie van focussen:
Focusing is the process of listening to your body in a gentle, accepting way and hearing the messages your inner self is sending you.
Door dit te doen, laat je de ervaring zich als het ware ontvouwen en lees je de betekenis, die het voor jou heeft, uit.
Focussen heeft een stapsgewijze aanpak en deze is ontwikkeld door Eugene Gendlin (1926-2017), filosoof en psycholoog. Toch is focussen zelf niet nieuw. In veel yoga-tradities wordt al duizenden jaren zelfonderzoek, of inquiry, toegepast.
Focussen, meditatie, en mindfulness: verschillen en synergie
Hieronder licht ik aan de hand van vier thema’s toe wat de verschillen zijn en hoe je deze methodes samen gebruikt.
Afstand en ‘los’ haken
Mindfulness en meditatie worden gebruikt om je innerlijke rust en kalmte te vinden door middel van bewust-zijn (met bewust een streepje tussen ‘bewust’ en ‘zijn’). Je wilt in de modus komen van de waarnemer en je gedachten en emoties opmerken zonder er in verstrikt te raken.
Afstand nemen tot je gevoelens en gedachten en deze observeren is een belangrijke vaardigheid. Meditatie en mindfulness leren je om afstand te ontwikkelen en om je gevoelens en gedachten op te merken en te laten gaan. Je leert dat jij en je gedachten of gevoelens niet een en hetzelfde zijn. Je hebt gedachten, je bent ze niet. Het doel is om ze te laten voor wat ze zijn en er niet ‘in’ te gaan.
Deze vaardigheid pas je in het focussen toe waarbij je bij focussen, vanuit de afstand die er tussen jou en je gevoelens ontstaat, een verbinding kunt maken. Je kunt er aan relateren. Hierdoor voorkom je dus dat je ermee samenvalt. Je kunt je namelijk alleen met iets verbinden als je er los van bent.
Door de afstand die ontstaat, kun je opmerken wat iets met je doet, wat de uitwerking ervan is op jouw systeem. Je laat gedachten en gevoelens dus niet afvloeien, maar je gaat ermee ‘in gesprek’. Je kunt zo jezelf beter leren kennen. Juist door de afstand tot de gebeurtenis of het onderwerp van je vraag, kom je in een dieper contact met jezelf.
Instrumenten & technieken
Een techniek in mindfulness die je gebruikt om los te haken, is labeling: je geeft woorden aan alles wat je opmerkt. Een bekende methode is ‘See, hear, feel’ van Shinzen Young. Het helpt je om je bewust te worden van de informatie die je zintuigen aanleveren, zowel van buiten als van binnen (gedachten en emotionele reacties). Je valt zo steeds meer samen met de observator.
In meditatie wordt de term stiltepunt gebruikt om aan te duiden dat je in de modus van de observator bent. De weg daar naartoe is via concentratie. Technieken die je kunt gebruiken om je te helpen concentreren zijn het tellen van je adem, visualisaties en mantra’s. Mantra’s hebben overigens een veel bredere uitwerking, en daar schrijf ik een andere keer een blog over.
Bij focussen is het doel is om contact te maken met je innerlijk weten. Je lichaam is daarbij het belangrijkste instrument, het wijst je de weg. Het brengt je als het ware in contact met de energetische afdruk die een bepaalde ervaring in je lichaam achter laat. We noemen dit de Felt Sense. Die Felt Sense kun je leren waarnemen en ervaren. Mindfulle aandacht helpt je om je opmerkzaam te worden en om je bewustzijn te richten. Bij het focussen is deze vaardigheid om je aandacht te kunnen richten het vehikel. Je volgt daarbij je nieuwsgierigheid en interesse (zie hieronder bij houding) waardoor dat wat jouw aandacht vraagt in je gezichtsveld komt.
Houding
Zowel bij mindfulness als meditatie leer je waar te nemen met een open, accepterende, en niet-veroordelende houding. Dit gebruik je bij het focussen. Bij focussen wordt vervolgens nieuwsgierigheid aan het rijtje toegevoegd. Je gaat namelijk op onderzoek uit!
Bij focussen maak je contact met wat Ann Weiser Corness Self-in-Presence heeft genoemd. Je kunt dit zien als je ziel of hoger zelf. Richard Schwartz, de grondlegger van de IFS Therapy noemt dit het Zelf en noemt een aantal kwaliteiten van dit Zelf. Ik noem ze hier, zodat je er een beetje een gevoel bij krijgt en het kunt herkennen in jezelf. Het zijn de kwaliteiten: compassie, creativiteit, nieuwsgierigheid, vertrouwen, moed, kalmte/ onverstoorbaarheid, verbinding, helderheid, aanwezigheid, vastberadenheid, door de dingen heen kunnen kijken, speelsheid/ lichtheid, en geduld (in het Engels the eight c’s en five p’s).
Door meditatie en mindfulness leer je hoe je contact kunt maken met dit Zelf. Feitelijk is dit Zelf in jou hetgeen het onderzoek doet.
De plek waar je je bewustzijn op richt
Meditatie en mindfulness zijn vaak gericht op de hogere bewustzijnsniveaus:
- Het mentale lichaam (manomaya kosha)
- Het intellectuele lichaam (vijnanamaya kosha)
- Spirituele lichaam (anandamaya kosha)
Een groot verschil met focussen is dus dat je je bewustzijn grondt. Je verbindt je bewustzijn juist met het fysieke lichaam (annamaya kosha) en het energetische lichaam (pranamaya kosha). Je lichaam wordt gezien als de plek waar inzicht en begrip kan ontstaan. Het is het levende, wetende organisme dat alle informatie bevat, die nog wel uitgelezen moet worden.
Je maakt ruimte voor de Felt Sense die je waarneemt met je zintuigen en dan met name de interoreceptoren. Interoceptie is je vermogen om prikkels van binnenuit je eigen lichaam op te merken en waar te nemen. Dit interoceptieve zintuigstelsel is verdeeld over je ingewanden. Een knoop in je maag of een steek in je hart merk je dus met dit systeem op. Je brengt daarmee je bewustzijn steeds dieper in je lichaam.
Dit is overigens iets anders dan meegaan in de stroom van je emoties, die ook in je lichaam voelbaar zijn. De Felt Sense voelt anders aan, juist doordat je deze met bewustzijn waarneemt.
Conclusie
Meditatie, mindfulness en focussen zijn hele verschillende technieken. In mijn optiek kunnen ze elkaar enorm versterken. Meditatie en mindfulness leren je om opmerkzaam te zijn en om naar het stiltepunt in jezelf te gaan. Focussen helpt je om je ervaringen te onderzoeken, juist vanuit dit stiltepunt. Het verdiept daardoor je connectie daarmee in het dagelijks leven in alles wat je doet en ervaart. Hierdoor kun je moeilijke ervaringen verwerken en transformeren.
