Wat is complex trauma

Foto: iStock

Acuut trauma

Een traumatsche gebeurtenis is een schokkende en ingrijpende gebeurtenis. Dit kan een ongeval zijn, of een overval, aanranding, of verkrachting. Ook als je zelf niet het slachtoffer bent, kun je een trauma oplopen als je hiervan getuige bent. Niet iedere schokkende gebeurtenis veroorzaakt echter een trauma. Sommige mensen houden hier helemaal geen klachten aan over. Trauma ontstaat wanneer we de gebeurtenis die we hebben meegemaakt niet kunnen verwerken. 

Als je een ingrijpende gebeurtenis meemaakt, maar op dat moment de hulpbronnen in jezelf of in je omgeving hebt, kun je de gebeurtenis verwerken. Er ontstaat dan geen trauma. Een hulpbron kan zijn dat er mensen om je heen zijn die dichtbij je blijven en je veiligheid geven waardoor je goed in contact kunt blijven met je eigen belevingswereld, en kunt verwoorden wat iets met je doet. De ingrijpende gebeurtenissen krijgen dan een plekje en na verloop van tijd kun je er met minder emotie op terugkijken. 

De gevolgen van een trauma

Bij trauma kun je de ervaring niet verwerken. Je vindt geen veiligheid bij jezelf of een ander en je voelt je overweldigd. Ons zenuwstelsel heeft daar een hele ingenieuze reactie voor ontwikkeld en dat is dat we ons bewustzijn als het ware kunnen splitsen. Een deel blijft aanwezig en functioneert door. Maar een ander deel trekt zich als het ware terug.

In traumatermen noemen we dat terugtrekken ook wel dissociëren: we kunnen niet helemaal in ons lichaam blijven door de heftige sensaties en emoties die we op dat moment ervaren. We splitsen daarom de overweldigende ervaring af en isoleren deze in ons bewustzijn, zodat we kunnen blijven functioneren. De ervaring blijft echter opgeslagen in ons brein, met de bijbehorende emotionele lading.

Ons zenuwstelsel raakt ontregeld. Klachten die dan kunnen ontstaan zijn dat de ervaring telkens weer, met of zonder trigger, in je herinnering komt en zorgt voor een herbeleving, flashbacks en nachtmerries. De gebeurtenis blijft zich als een speelfilm in je hoofd afspelen.

Er kunnen allerlei andere angsten ontstaan of een posttraumatische stressstoornis (PTSS). In dit laatste geval probeer je zodanig om iedere confrontatie met het trauma te vermijden, dat het je leven sterk beïnvloedt. We spreken van een trauma, als de traumatische ervaringen een maand na de gebeurtenis nog steeds een grote impact hebben op je dagelijkse leven.

Bovenstaande omschrijving van trauma is een beschrijving van enkelvoudig acuut trauma: het gaat om een eenmalig meegemaakte traumatische gebeurtenis. Daarnaast kennen we ook complex trauma, of ontwikkelingstrauma. 

Complex trauma

Daar waar enkelvoudig, acuut trauma een eenmalige shockerende gebeurtenis is, die duidelijk afgebakend is in tijd, gaat het bij complex trauma om meerdere nare gebeurtenissen in een bepaalde periode, die je opdoet in relatie tot een belangrijke ander of anderen. Deze periode is vaak, maar niet altijd, in de kindertijd.

De kindertijd is enorm belangrijk voor je vorming en ontwikkeling en omdat deze gebeurtenissen daarop een belangrijke impact hebben, noemen we het ook ontwikkelingstrauma. Door complex trauma neem je bepaalde overtuigingen aan en ontwikkel je bepaalde gedragspatronen. Deze jong aangeleerde gedragspatronen hebben een grote invloed op jouw verbinding met jezelf, anderen, en je sociale omgeving.

Gradaties en de impact van trauma

Complex trauma kan ontstaan in situaties waarin onvoldoende veiligheid ervaren wordt zoals bij gebeurtenissen waarin je sterke afwijzing, intimidatie, of agressie ervaart. Voorbeelden zijn steeds afkeuring ontvangen, niet beantwoord worden in je primaire behoeften, verwaarlozing, misbruik, of voortdurend gepest worden.

Hierbij is het van belang om rekening te houden met het feit dat een situatie, die vanuit het oogpunt van een volwassene niet bedreigend is, dit voor een kind wel kan zijn. Ouders die naar elkaar schreeuwen en elkaar fysiek beschadigen, of bijvoorbeeld gescheiden worden van een ouder door ziekte of overlijden, zijn voor een kind overweldigend. Een kind verkeert in een afhankelijkheidspositie. Het kan vaak niet zo maar weg of een andere omgeving en andere contacten kiezen.

Er zijn een aantal factoren die de impact van het trauma, en dus de gevolgen, bepalen. Denk aan de leeftijd waarop je het trauma meemaakt, of het eenmalig of structureel is, of er belangrijke anderen zijn die je bescherming bieden, en de mate van fysieke en psychische dreiging.

Je kunt de ervaringen die aanleiding geven tot complex trauma als het ware uitzetten op een continuüm van “een beetje onveilig” naar “zeer onveilig”. Hoe meer van de bovenstaande factoren in ernstige mate aanwezig zijn, hoe ernstiger het trauma. We hebben het in dit kader over ontwikkelingstrauma, jeugdtrauma, hechtingstrauma, en vroegkinderlijk trauma om de meer ernstige trauma’s aan te duiden.

Relationeel trauma

Complex trauma is altijd relationeel trauma, maar relationeel trauma is niet altijd complex trauma. Relationeel wil zeggen dat het ontstaat in relatie tot iemand die belangrijk voor je is. Relationeel trauma kan ook eenmalig of kortdurend zijn en zich ook op volwassen leeftijd voordoen. Denk bijvoorbeeld aan situaties waarin iemand zich van je afkeert en je vertrouwen beschaamt, of je integriteit aantast. Bijvoorbeeld een partner die vreemd gaat en daarover liegt, maar ook misbruik van een machtspositie in een organisatie.

Op volwassen leeftijd zal een relationeel trauma echter veel minder impact hebben op je ontwikkeling en persoonlijkheid. Volwassenen die dit meemaken, ervaren wel vaak gevoelens van afschuw en verbijstering. Wanneer het moeilijk is om de ervaring te verwerken, kan dat gevoelens van bitterheid kan achterlaten. In dit kader spreken we dan van het posttraumatisch bitterheidssyndroom (PTBS).

Conclusie

Er is een verschil tussen acuut trauma en complex, of ontwikkelingstrauma. Acuut trauma is een eenmalige gebeurtenis. Complex trauma zijn meerdere nare gebeurtenissen gedurende een langere periode, vaak in de kindertijd, in relatie tot een belangrijke ander of anderen. Het kenmerk van complex trauma is dat het leidt tot aanpassingspatronen in je ontwikkeling. Dit voegt een extra dimensie toe bij de behandeling van complex trauma. Bij volwassenen kan Post-Traumatisch Bitterheidssyndroom (PTBS) ontstaan en /of gevoelens van afschuw en verbijstering.

Lees meer in de blog Traumaverwerking.