Key take-aways van dit artikel
- Complex trauma ontstaat door herhaalde negatieve ervaringen in de kindertijd.
- Kenmerkend voor complex trauma is dat de ervaringen je ontwikkeling beïnvloeden en daardoor de vorming van je karakter en/ of persoonlijkheid.
- De gevolgen reiken tot ver in de volwassenheid door de impact op je ontwikkeling.
- Er bestaat een continuüm van mild tot ernstig complex trauma.
- Behandeling is mogelijk, ook op volwassen leeftijd.
- Complex PTSS staat officieel in de ICD-11 maar nog niet in de DSM-5.
Wat is het verschil tussen gewoon trauma en complex trauma?
Enkelvoudig trauma is een eenmalige shockerende gebeurtenis die duidelijk afgebakend is in tijd. Complex trauma bestaat uit meerdere nare gebeurtenissen gedurende een bepaalde periode, meestal de kindertijd.
Om het onderscheid tussen deze twee vormen van trauma te maken, worden ze ook wel grote T- en kleine t-trauma genoemd.
Kleine t-trauma heeft verstrekkende gevolgen, tot ver in de volwassenheid. De kindertijd is namelijk enorm belangrijk voor je vorming en ontwikkeling. Wanneer een ouder of verzorger een jong kind lichamelijk of psychisch kwetst, negeert of niet goed in het vizier heeft, dan leidt dat tot de meest fundamentele verstoring die we ons als mens kunnen voorstellen, aldus Vliegen, Tang en Meurs.
Hoe beïnvloedt complex trauma je zenuwstelsel?
Complex trauma heeft een directe impact op de hersenontwikkeling van kinderen, wat resulteert in een blijvend gevoelig stresssysteem en verhoogde angstgevoeligheid die tot in de volwassenheid doorwerken.
Omdat het kind nog zo jong is, en de hersenontwikkeling in volle gang, drukken deze ervaringen een stempel op de architectuur en chemische processen in de hersenen. Bij sommige mensen met complex trauma is er een blijvende gevoeligheid van het stresssysteem en een gevoeligheid voor angst.
Traumatische ervaringen in de kindertijd zijn daarnaast ook vormend voor je persoonlijkheid. Door complex trauma neem je bepaalde overtuigingen aan en ontwikkel je een onveilige hechtingsstijl met specifieke hechtingspatronen. De ervaringen kleuren de manier waarop emoties worden beleefd en hebben een grote invloed op jouw verbinding met jezelf, anderen, en je sociale omgeving.
Welke gebeurtenissen kunnen complex trauma veroorzaken?
Complex trauma ontstaat in situaties van langdurige fysieke en/of emotionele onveiligheid, zoals verwaarlozing, misbruik, of het ontbreken van responsieve zorg tijdens de kindertijd. Denk aan gebeurtenissen waarin er onvoldoende op jouw behoeften afgestemde zorg is, situaties waarin je sterke afwijzing ervaart of waarin je intimidatie, of agressie meemaakt.
Hieronder staan een aantal voorbeelden:
- Onderbroken uitreiking: niet beantwoord worden wanneer je uitreikt
- Ouders die niet responsief zijn in hun zorg voor hun jonge kind
- (Emotionele) verwaarlozing en/ of het negeren van je primaire behoeften
- Scheiding of verlies van een van de ouders
- Ziekte en ziekenhuisopnames op jonge leeftijd
- Ervaringen van gepest of buitengesloten worden op school of elders
- Seksueel misbruik
- Structureel agressie en geweld meemaken
- Structureel afkeuring ervaren
Hierbij is het van belang om rekening te houden met het feit dat een situatie, die vanuit het oogpunt van een volwassene niet bedreigend is, dit voor een kind wel kan zijn. Zo kunnen ouders die naar elkaar schreeuwen en elkaar fysiek beschadigen, zorgen dat een kind een fysieke dreiging voelt. En het gescheiden worden van een ouder door ziekte of overlijden, is een ervaring die voor een kind emotioneel overweldigend is.
Een kind verkeert namelijk in een afhankelijkheidspositie. Het kan vaak niet zo maar weg of een andere omgeving en andere contacten kiezen, en tijd is iets wat je nog niet kunt overzien.
Factoren die de ernst van complex trauma beïnvloeden
Er zijn een aantal factoren die de impact van het trauma, en dus de gevolgen, bepalen. Denk aan de leeftijd waarop je het trauma meemaakt, of het eenmalig of structureel is, of er belangrijke anderen zijn die je bescherming bieden, en de mate van fysieke, psychische en sociale dreiging.
De ernst van complex trauma varieert op een continuüm van “een beetje onveilig” naar “zeer onveilig”, afhankelijk van factoren zoals je leeftijd, de duur, beschermende factoren en mate van dreiging. Hoe minder hulpbronnen hoe beschadigender de ervaring.
We hebben het in dit kader over ontwikkelingstrauma, jeugdtrauma, hechtingstrauma, en vroegkinderlijk trauma om de meer ernstige trauma’s aan te duiden. De term sleutelervaringen wordt vaak gebruikt om de mildere vormen op het continuüm aan te duiden. Ook sleutelervaringen zijn van invloed op de ontwikkeling en de vorming van hechtingspatronen.
Lees in deze blog meer over onveilige hechting als continuüm.
Wat is het verschil tussen complex trauma en relationeel trauma?
Relationeel wil zeggen dat het trauma ontstaat in relatie tot iemand die belangrijk voor je is. Complex trauma is altijd relationeel trauma, maar andersom is relationeel trauma niet altijd complex trauma. Relationeel trauma kan eenmalig of kortdurend zijn en zich ook op volwassen leeftijd voordoen. Dit trauma heeft dan minder impact op je persoonlijkheidsontwikkeling.
Denk aan situaties waarin iemand zich van je afkeert en je vertrouwen beschaamt, of je integriteit aantast. Bijvoorbeeld een partner die vreemd gaat en daarover liegt, maar ook misbruik van een machtspositie van iemand binnen een werk- of opleidingscontext.
Op volwassen leeftijd zal een relationeel trauma echter veel minder impact hebben op je ontwikkeling en persoonlijkheid. Volwassenen die dit meemaken, ervaren wel vaak gevoelens van afschuw en verbijstering. Wanneer het moeilijk is om de ervaring te verwerken, kun je last houden van gevoelens van bitterheid. In dit kader spreken we dan van het posttraumatisch bitterheidssyndroom¹ (PTBS).
Kun je van complex trauma herstellen?
Herstel van complex trauma en een veilige hechting is mogelijk. Ook op volwassen leeftijd kun je nog groeien en je systeem tot rust brengen door de wonden te helen, hoewel dit meer tijd en specifieke behandeling vraagt.
Vaak kun je ook pas als je volwassen bent aan de slag om de wonden te helen. Je bent dan pas los uit de afhankelijkheidssituatie en je komt dan pas uit de overlevingsstand.
Meer over het herstellen van complex trauma lees je in de blog Traumaverwerking.
Is complex trauma een officieel erkende diagnose?
Complex trauma staat als complexe PTSS al wel in de internationale ICD-11 classificatie, maar nog niet in de Nederlandse DSM-5. Desondanks wordt er in de praktijk wel mee gewerkt en zijn er specifieke behandelingen beschikbaar.
Veel wetenschappers en hulpverleners hebben voorgesteld om complexe PTSS in een aparte classificatie in de DSM op te nemen. Dit is nog niet gebeurd.
In Nederland kan complexe PTSS (volgens de DSM) daarom niet als officiële DSM-diagnose gesteld worden. In de praktijk wordt wel met complexe PTSS gewerkt. Zo zijn er verschillende behandelingen specifiek voor complexe PTSS, en er wordt ook veel onderzoek naar gedaan.
In de International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems (afgekort ICD), een alternatief classificatiesysteem dat onder andere in Duitsland en het Verenigd Koninkrijk wordt gebruikt, staat de ‘complexe posttraumatische stressstoornis’ overigens wél beschreven (2, 3).
Veelgestelde vragen over complex trauma
Wat zijn de belangrijkste symptomen van complex trauma?
Symptomen van complex trauma kunnen zijn: problemen met emotieregulatie, negatief zelfbeeld, moeilijkheden in relaties, een staat van verhoogde alertheid, en een verstoord gevoel van identiteit (4).
Op welke leeftijd kan complex trauma ontstaan?
Complex trauma ontstaat meestal in de kindertijd, vanaf de geboorte tot ongeveer 18 jaar. De vroegste jaren zijn het meest kwetsbaar vanwege de snelle hersenontwikkeling.
Hoe lang duurt behandeling van complex trauma?
Behandeling van complex trauma duurt meestal langer dan behandeling van enkelvoudig trauma. Dit kan variëren van maanden tot jaren, afhankelijk van de ernst en individuele omstandigheden.
Welke behandelingen zijn er voor complex trauma?
Effectieve behandelingen zijn therapieën die werken op drie lagen: de laag van de hechtingspatronen, de laag van emoties, en de fysieke laag van het zenuwstelsel. Het omvat het in kaart brengen hoe je je bent gaan aanpassen, het verwerken van emoties, en het integreren van belangrijke sleutelervaringen. Gespecialiseerde therapieën zijn onder andere emotion focused therapy for complex trauma (6), affectfobie therapie, en schematherapie.
Conclusie
Complex trauma zijn negatieve ervaringen binnen de zorgcontext van een kind. Als kind mis je hierdoor veiligheid, stabiliteit, zorg, stimulans, warmte en liefde. Er is angst, en soms ook dreiging en gevaar. Omdat dit trauma op jonge leeftijd plaatsvindt, en het van invloed is op je ontwikkeling, wordt het ook wel ‘hechtingstrauma’, ‘vroeg relationeel’, of ‘ontwikkelingstrauma’ genoemd.
Kenmerk is dat de gevolgen tot ver in de volwassenheid doorwerken, maar herstel is zeker mogelijk. Met de juiste ondersteuning en behandeling kun je leren om je systeem tot rust te brengen en een gezondere relatie met jezelf en anderen op te bouwen.
Het is belangrijk om te weten dat er gespecialiseerde behandelingen beschikbaar zijn en dat er steeds meer erkenning voor deze problematiek is in de hulpverlening.
Wil je meer weten over gerelateerde onderwerpen?
- Leer jouw hechtingsstijl herkennen
- Hechtingspatronen: je verliezen in aanpassing
- Traumaverwerking
- Walging: de emotie die helpt onderscheiden
Bronnen:
- Linden, M. (2003). Posttraumatic embitterment disorder. Psychopathology, 36(4), 171-181. PubMed
- World Health Organization. (2019). International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems (11th ed.). ICD-11
- traumanet.nl
- UK Trauma Council. (2024). Complex trauma. uktraumacouncil.org
- Cleveland Clinic. (2025). CPTSD (Complex PTSD): What It Is, Symptoms & Treatment. clevelandclinic.org
- Paivio, S. C., & Pascual-Leone, A. (2023). Emotion-focused therapy for complex trauma: An integrative approach (2nd ed.). American Psychological Association
Interessant om te lezen:
Vliegen, N., Tang, E., Meurs, P. (2017) Van kwetsuur naar litteken. Hulpverlening aan kinderen met complex trauma. Kalmthout: Pelckmans Pro
