Wat is empathisch vermogen?
Empathie is het vermogen om van binnenuit te begrijpen wat andere mensen voelen. Je kijkt vanuit hun perspectief naar de situatie en je verplaatst je in hun schoenen. Op het moment dat iemand zijn of haar verhaal met je deelt, kun je jezelf even opzij zetten en open luisteren naar hun ervaring en invoelen waar de ander, emotioneel gezien, doorheen gaat.
Wanneer je je kunt inleven in een ander, kun je begrip krijgen voor de belangen, behoeftes, en denkwijze van de ander. Begrip zorgt ervoor dat iemand zich gezien en gehoord voelt. Dit brengt meer openheid en draagt bij aan een goede verstandhouding. Door een empathische houding, ontdek je wat echt belangrijk is voor de ander, en kun je het daar over hebben. Je gaat in een gesprek van de oppervlakte naar de laag waar het er echt toe doet.
Empathie versus sympathie en compassie
Drie termen die vaak door elkaar gebruikt worden zijn empathie, sympathie en compassie. Hoewel deze begrippen aan elkaar gerelateerd zijn, zijn er ook belangrijke verschillen. Het grootste verschil is dat sympathie en compassie jouw eigen gevoelens zijn. Ze zijn van jou en gaan over jou.
Bij sympathie voel je warme gevoelens of genegenheid voor iets of iemand. Je kunt sympatiseren met bepaalde doelen of een politieke partij bijvoorbeeld.
Ook compassie zegt iets over jouw eigen gevoelens: iemand of iets roept iets in je op, waardoor je nabij wilt zijn. Als je compassie voelt voor bijvoorbeeld de alleenstaande buurvrouw die net een heupoperatie heeft gehad, vraag je misschien of je iets voor haar kunt doen. Je maakt een beweging naar de ander.
Empathie is wel een gevoel in jou, maar het gaat over de ander. Je voelt in hoe het voor de ander is om in een bepaalde situatie te zitten en die ervaring te doorleven.
Wanneer mensen even meevoelen in de pijn, het verdriet, of de frustratie, dan geeft dat aan de verteller een gevoel dat er iemand naast hem staat. De ander begrijpt hem van binnenuit, wat enorm kalmerend en geruststellend werkt. Het geeft ook de boodschap dat de ander bereid is om met je mee te voelen in je pijn, zodat je je minder alleen voelt daarmee. Zeker bij hele pijnlijke ervaringen waarin schuld en schaamte mee doen, heft het een gevoel van isolatie op.
Hoe werkt empathie?
Door de ontwikkelingen in de neurobiologie en de mogelijkheden om in de hersenen te kijken, weten we steeds meer, en ook over empathie. Verschillende onderzoeken laten zien dat bepaalde hersengebieden een rol spelen als we onze empathische vermogens gebruiken.
De spiegelneuronen spelen een sleutelrol. Deze hersencellen geven in ons lichaam een reactie die de emotionele respons van de ander nabootst wanneer die zijn ervaring (opnieuw) beleeft. We voelen dus ook letterlijk wat de ander voelt. De gezichtsuitdrukkingen, of iemand hoog adem haalt of juist diep, de frequentie van ademhalen, maar ook spierspanningen bij de ander zijn allemaal voelbaar in ons eigen lichaam.
Dit is ook hoe ouders hun kinderen leren hun emoties te herkennen en onder woorden te brengen. Het kind voelt alleen maar, maar heeft geen idee wat het voelt. De ouder stemt zich af en voelt in hoe het voor het kind is. Op dezelfde manier kunnen we ons ook in een gesprek op een ander afstemmen en invoelen. Het is alsof je even naast jezelf stapt en de gevoelens van de ander voor enkele momenten overneemt.
Ben jij empathisch?
Onze persoonlijkheid, en ook ons empathisch vermogen, wordt onder andere bepaald door onze genen. Aan de andere kant hebben opvoeding, de ervaringen die we opdoen in onze hechting, maar ook de ervaringen later in ons leven een grote invloed.
Goed afgestemd zijn op je eigen gevoelens en emoties is geen garantie dat je ook een ander goed kunt aanvoelen. Dat laatste vraagt namelijk dat je echt even van je eigen plek af kunt gaan en je kunt verplaatsen in de ander. Sommige mensen kunnen wel het een, maar niet het ander.
Check de kenmerken van een empathisch mens
- Je kunt echt luisteren naar wat de ander vertelt.
- Je kunt goed horen waar het verhaal werkelijk om gaat, welke emoties en gevoelens daar in spelen.
- Je kunt de ander accepteren en in zijn waarde laten, zonder dat je het gevoel hebt dat jij het er mee eens moet zijn.
- Je kunt meestal goed aanvoelen wanneer iemand echt is, en wanneer niet.
- Je kunt je goed verbinden met andere mensen.
Het gevolg van een groot empathisch vermogen kan zijn dat mensen graag hun verhaal tegen je vertellen en je om advies vragen. Als je aanvoelt wat een ander nodig heeft, kan het soms moeilijk zijn om duidelijke grenzen aan te geven. Dit heeft niet met empathie an sich te maken, maar meer dat we vaak tijdens onze opvoeding leren om dienstbaar te zijn aan een ander. Als je een groot empathisch vermogen hebt, is het dus heel belangrijk dat je ook heel goed leert om grenzen te stellen.
Empathische vermoeidheid
In het Engels wordt wel eens de term Empathy fatique gebruikt. Het wijst op vermoeidheid als gevolg van het je steeds verplaatsen in anderen en hun gevoelens begrijpen. Het werd een tijdje gezien als een van de oorzaken van burn out onder hulpverleners, die worden geconfronteerd met veel menselijk leed. Het zou hun empathisch vermogen uitputten waardoor ze emotioneel uitgeblust raken.
Ook dit is echter een gevolg van het onvoldoende bewaken van de eigen grenzen. Je kunt dan het gevoel krijgen dat je iets moet doen en je hulpeloos en hopeloos voelen als dat niet kan. Het is belangrijk om je te realiseren dat echt luisteren en meevoelen juist datgene is wat helpend is. We willen graag iets ‘doen’. De kunst is om bij de ander te blijven en door te willen ‘doen’ ga je eigenlijk juist weg.
Empathie betekent niet dat je ‘hooked’ zit bij de ander, en jezelf uit het oog verliest. Als je dat doet merk je dat je uitgeput bent na een gesprek. Het is belangrijk om dan te bewegen, zodat je ook het contact met je eigen gevoelens houdt. Je kunt je afstemmen op de ander, en dan weer terug naar jezelf. Om je hier een gevoel bij te geven wordt wel eens de afbeelding van een lemniscaat gebruikt. Je kunt je voorstellen dat jij zelf in de ene lust staat en de ander in de andere lus. Je kunt bewegen over de 8.
Lemniscaat getekend door juicy_fish (Freepik)
Kun je empathie leren?
Naast persoonlijkheid en genen wordt je empathisch vermogen gevormd door opvoeding en hechting. Empathie is dus deels een zich ontwikkelend vermogen. Je kunt het zien als een vaardigheid die je kunt leren en versterken. Hier lees je 7 manieren om dat te doen.
7 manieren om je empathisch vermogen te vergroten
- Als je in gesprek bent, zorg dat je dan ook echt aanwezig bent. Als je afgeleid wordt, zorg dan dat je terug komt in het gesprek.
- Ontwikkel nieuwsgierigheid: dit betekent niet een vervelende bemoeizuchtige nieuwsgierigheid maar nieuwsgierigheid in de zin van oprechte interesse. Je wilt weten hoe de ander zich voelt en beweegt in een bepaalde situatie. Stel daar vragen over.
- Merk op waar je oordelen tussen jou en de ander in komen te staan. Parkeer die oordelen bewust. Wees gerust: je hoeft er niets van te vinden. Om iemand te begrijpen, hoef je het niet met hem eens te zijn.
- Luisteren, luisteren, luisteren. Maak jezelf stil van binnen. Oefen jezelf er in om een ander helemaal uit te laten praten. Vat samen en check of je het goed gehoord hebt. Dit noemen we actief luisteren en dit helpt om erbij te blijven.
- Empathie begint wanneer je luistert naar de emoties in het verhaal. Kijk naar de nonverbale signalen die mensen geven, en die je in jezelf ook kunt voelen. Ga in jezelf na hoe jij dit kent.
- Benoem de emoties die je hoort en ziet. Verrijk je woordenschat als je dit iets is waar je moeite mee hebt.
- Stel vragen: merk op waar lading zit voor de ander, kijk waar de ander te snel gaat en dingen overslaat.
Hieronder een filmpje van Brené Brown over empathie: wat het wel en wat het niet is.
Misschien voelt het in het begin wat ongemakkelijk. Zeker als je dit niet kent vanuit je opvoeding, kan het heel onwennig voelen. Onthou maar dat iedereen graag begrepen wil worden. Het is fijn als je gezien wordt in je moeite, je verlangens en de zorgen die je hebt. Begin met kleine stapjes. Merk op wat het effect is, en wat het je in het gesprek brengt. Door elke dag te oefenen, vergroot je je empathisch vermogen.
