Foto: Molly Blackbird
Complex trauma zijn traumatische ervaringen in de zorgomgeving van een kind. Als kind mis je hierdoor veiligheid, stabiliteit, zorg, stimulans, warmte en liefde. Er is angst, en soms ook dreiging en gevaar. Omdat dit trauma op jonge leeftijd plaatsvindt, en het van invloed is op je ontwikkeling, wordt het ook wel ‘hechtingstrauma’, ‘vroeg relationeel’, of ‘ontwikkelingstrauma’ genoemd.
Kleine t- en grote T-trauma’s
Een andere benaming is kleine t-trauma. Dit om het onderscheid te maken met grote T-trauma. Grote T-trauma is acuut trauma, wat kan ontstaan na een eenmalige gebeurtenis die korte tijd duurt. Bijvoorbeeld na het meemaken van een geweldsincident, ongeluk of natuurramp of medische ingreep. Kleine t-trauma’s zijn ontregelende, voor een kind overweldigende gebeurtenissen, die niet in de grote ‘T’-categorie vallen. Voorbeelden van kleine ‘t’-trauma’s zijn emotionele mishandeling, jong gescheiden worden van je ouders, pesten of intimidatie, en het verlies van belangrijke relaties. In deze blog gaat het over complex trauma ofwel kleine t-trauma.
Kenmerk van trauma is dat je psyche de ervaringen niet kan verwerken. Therapie die bij de verwerking van trauma richt zich erop om deze ervaringen op latere leeftijd alsnog te verwerken.
Traumaverwerking bij complex trauma (ontwikkelingstrauma)
Complex trauma is veel moeilijker eenduidig te herkennen dan enkelvoudig acuut trauma met zijn intrusies en acute angsten. Bij kinderen en volwassenen met complex trauma zie je dat ze onrustig en gestresst zijn of juist helemaal afschakelen. Ze kunnen zich soms in contacten met anderen niet goed een houding weten te geven en weten niet of ze veilig zijn of niet. Ze zijn vaak erg oplettend en geneigd zich erg aan te passen.
Meer dan bij enkelvoudig trauma speelt bij complex trauma de relatie een rol. Complex trauma is namelijk ook altijd relationeel trauma. Er is sprake van een breuk in de verbinding en in het vertrouwen met anderen, en deze breuk wordt niet hersteld. Om je veilig te kunnen voelen en om in de relatie te kunnen blijven, ontwikkel je overlevingsstrategieën, waarin je je gaat aanpassen.
Die overlevingsstrategieën beïnvloeden de vorming van de hechtingsstijl en hechtingspatronen. Dit zien we terug in een gevoeligheid voor bepaalde gedragspatronen (perfectionisme, faalangst, de beste willen zijn, pleasen) en, in geval van zeer ernstig complex trauma, in persoonlijkheidsstoornissen. Hierdoor heeft complex trauma een belangrijke invloed tot ver in de volwassenheid en wordt het ook wel ontwikkelingstrauma genoemd.
Het zijn met name deze overlevingsstrategieën die op latere leeftijd ons huidig functioneren verstoren en klachten en symptomen veroorzaken. Ze gaan gepaard met een lage eigenwaarde, schaamte, en zelfveroordeling. Als gevolg van complex trauma zien we dan ook vaak een negatief zelfbeeld, moeite om je met anderen te verbinden, toxische schaamte en schuldgevoelens, en moeite om emoties te reguleren.
Bij onverwerkte gebeurtenissen blijft ons hoofd zoeken naar een oplossing om te ontsnappen, om uit de situatie te komen, ook al is die al lang voorbij. Deze activiteit zorgt voor onrust en zeker als het al langer geleden is, richt die onrust zich op van alles en nog wat. Je merkt dat je niet meer goed kunt ontspannen en dat je altijd een druk hoofd hebt. Het komt onder andere hierdoor dat we op volwassen leeftijd een grotere gevoeligheid zien voor stress, angsten en depressies.
Werken op 3 lagen
De gevolgen van complex trauma zijn drieledig en therapie die hiervoor wordt ingezet daarom ook. We gaan hieronder uit van therapie gericht op volwassen mensen, die in hun kindertijd structureel en gedurende langere tijd relationeel nare ervaringen hebben opgedaan.
1. De fysieke laag
De fysieke laag omvat het zenuwstelsel en de neurofysiologie. Net als bij enkelvoudig acuut trauma, is er sprake van niet-verwerkte gebeurtenissen. Dit kan zich uiten in de vorm van onrust, een opgejaagd gevoel, en snel piekeren. Het zenuwstelsel van een kind is nog niet volledig ontwikkeld en enorm gevoelig. In onveilige situaties wordt je zenuwstelsel overspoeld door emoties en stressreacties in je lichaam. Dit kun je terug zien in bepaalde spierspanningen. Er zijn verschillende oefeningen uit de meditatie en mindfulness die je kunnen helpen om tot rust te komen.
2. Het emotionele lichaam
Omdat de gebeurtenissen niet verwerkt konden worden, raakten deze afgesplitst en dragen ze nog altijd de bijbehorende emotionele lading. Er is vaak sprake van complexe emoties. De gebeurtenissen deden zich voor in een relatie. Dit maakt dat er naast emoties als verdriet en boosheid ook sprake is van emoties als schuld- en schaamtegevoelens. Dit vraagt het werken met sleutelervaringen, het verwerken van de emoties die daarmee samenhangen, en het helen van oude wonden.
3. De laag van patronen en overlevingsstrategieën
De laag van hechtingspatronen en overlevingsstrategieën gaat over besluiten die je als kind nam om overeind te blijven. Het gaat over hoe je jezelf bent gaan beschermen. Het kenmerk van complex trauma is dat het zich in de kindertijd voordoet en van invloed is op de ontwikkeling. Het trauma raakt ingesleten en krijgt zijn afdruk in de hechtingsstijl en hechtingspatronen. Bij volwassenen zien we het terug in een gevoeligheid voor bepaalde gedragspatronen zoals bijvoorbeeld perfectionisme en pleasegedrag. Dit vraagt om het patroon in kaart te brengen, de triggers te leren herkennen en een nieuw antwoord daarop vinden. Het omvat ook het werken met beschermende en Kind-delen.
‘Goed’ en ‘fout’
Bij ernstig complex trauma in de kindertijd kom je als kind in een innerlijk conflict. De ouder (verzorger, leraar, …) van wie je afhankelijk bent van zorg en je bestaan, is beangstigend en bedreigend voor je. Als je deze werkelijkheid tot je bewustzijn door laat dringen, dan ben je onveilig. Een kind kan dit innerlijk conflict oplossen door zichzelf ‘fout’ of ‘slecht’ te maken om het beeld van zijn ouder ‘goed’ en daarmee veilig te houden. Op die manier maakt het de situatie draaglijk voor zichzelf. Dit kind heeft als volwassene een enorme klus om zijn zelfbeeld weer met de werkelijkheid in overeenstemming te brengen, omdat hij een gevoel met zich meedraagt dat hij ‘slecht’ is.
Overlevingsstrategieën of hechtingspatronen
De complexiteit van complex trauma zit hem vooral in de impact op je zelfbeeld en overlevingsstrategieën, ofwel hechtingsstijl en hechtingspatronen. Die heb je ontwikkeld om de stressreactie en emotionele lading van de gebeurtenissen die zo veel pijn gedaan hebben niet meer te hoeven voelen en om in de toekomst te voorkomen dat zoiets zich ooit nog een keer voordoet.
Die patronen bieden dus een houvast en veiligheid, maar ze maken ook dat je niet meer flexibel en vrij bent om je gedrag aan te passen aan wat jij en de situatie nodig hebben. Het worden vaak rigide patronen en zijn een weergave van hoe je het trauma tot op de dag van vandaag in je volwassen leven leeft.
Ontwikkeltaken
Een ander gevolg van complex trauma kan zijn dat je als kind zo gefocust bent geraakt op je overlevingsstrategieën, dat je helemaal niet toe komt aan andere ontwikkelingstaken die op een bepaalde leeftijd van belang zijn. Denk aan de jongen die iedere dag snel uit school naar huis gaat om er voor zijn zieke moeder te zijn: hij heeft geen tijd om te spelen met vrienden. Of het meisje dat zich steeds klein en stil houdt omdat haar zusje, die gepest wordt, niks kan hebben. Afhankelijk van welke taken zijn blijven liggen, zul je hier soms later alsnog een inhaalslag in maken.
Conclusie
Omdat complex trauma vervlochten raakt in je karakter en persoonlijkheidsstructuur is het belangrijk om op de verschillende lagen te werken. Welke overlevingsstrategieën heb je aangeleerd, welke overtuigingen over jezelf en anderen zitten daar onder, en met welke emoties en sleutelervaringen hangen die samen?
Therapie gericht op traumaverwerking richt zich op het herstellen van vertrouwen en autonomie, het vormen van een realistisch zelfbeeld, en je veilig leren hechten aan anderen. Werk bij complex trauma altijd met een ervaren therapeut die het paadje van binnenuit kent, en die je goed kan begeleiden op alle drie de lagen.
De omgeving waarin je trauma veilig kunt verwerken is respectvol, geeft altijd een keuze, en werkt stap voor stap. Je leert vaardigheden aan om je met je kern te verbinden en de weg naar binnen te gaan. En het vindt plaats binnen een veilige relationele setting. Je kunt je dan, ook op volwassen leeftijd, veilig leren hechten.