Traumaverwerking

Foto: Molly Blackbird

Verschillende soorten trauma

In de vorige blog schreef ik over twee soorten trauma: enkelvoudig, acuut trauma en complex, of ook wel ontwikkeltrauma. In het kort nog even de kenmerken van deze twee soorten trauma:

1. Acuut, enkelvoudig trauma

Voorbeelden van situaties die kunnen leiden tot acuut trauma zijn:

• Een ongeval
• Lichamelijk geweld, of daarvan getuige zijn
• Aanranding en verkrachting
• Plotseling verlies van een dierbare
• Traumatische medische gebeurtenissen zoals een medische ingreep, bevalling die niet goed gaat. 
• Soms, maar niet altijd,  in een context van een oorlog of natuurramp.

2. Complex trauma of ontwikkelingstrauma

Dit zijn situaties van onveiligheid doordat er onvoldoende, op jouw behoeften afgestemde zorg was als kind, dan wel ervaringen van uitsluiting. Voorbeelden hiervan zijn:

• Ouders die niet responsief zijn in hun zorg voor hun jonge kind
• (Emotionele) verwaarlozing
• Scheiding of verlies van een van de ouders 
• Ziekte en ziekenhuisopnames op jonge leeftijd
• Ervaringen van gepest of buitengesloten worden op school of elders
• Seksueel misbruik
• Agressie en geweld

Therapie die bij de verwerking van trauma wordt ingezet, richt zich op de gevolgen van het trauma.  

Traumatherapie bij acuut trauma

Trauma gerelateerde klachten kunnen heel divers zijn: je kunt je prikkelbaar voelen, snel geïrriteerd zijn, problemen om je emoties te reguleren, zoals om het minste of geringste moeten huilen of een kort lontje hebben met woede(uitbarstingen). Een kenmerk is ook een hyperalertheid en moeilijk tot rust kunnen komen. Er is veel stress door het herbeleven van gebeurtenissen.

De behandeling en begeleiding voor het helen van acuut trauma heeft na de grote oorlogen een vlucht genomen. En dan vooral in de US na de Vietnamoorlog. De meest bekende behandelmethode is EMDR, die goed onderzocht en effectief gebleken is. Imaginaire exposure in combinatie met CGT (cognitieve gedragstherapie) wordt daarnaast ook veel toegepast en is ongeveer net zo effectief. En daarnaast is er NET (narratieve exposure therapie) waarbij je werkt met je levensverhaal, en de traumatische gebeurtenissen daarin integreert.

Traumatherapie bij complex trauma

Complex trauma is veel moeilijker eenduidig te herkennen dan enkelvoudig acuut trauma met zijn intrusies en acute angsten. Bij kinderen met complex trauma zie je dat ze onrustig en gestresst zijn of juist helemaal afschakelen. Ze kunnen zich soms in contacten met anderen niet goed een houding weten te geven en weten niet of ze veilig zijn of niet. Ze zijn vaak erg oplettend en geneigd zich erg aan te passen.

Dit komt doordat complex trauma zijn afdruk krijgt in het zich ontwikkelende zenuwstelsel en ontwikkeling van de persoonlijkheid. Vanwege de invloed op de vorming van hechtingsstijl en hechtingspatronen zien we het terug in een gevoeligheid voor bepaalde gedragspatronen (perfectionisme, faalangst, de beste willen zijn, pleasen) en, in geval van zeer ernstig complex trauma, in persoonlijkheidsstoornissen. Hierdoor heeft complex trauma een belangrijke invloed tot ver in de volwassenheid.

Werken op 3 lagen

De gevolgen van complex trauma zijn drieledig en therapie die hiervoor wordt ingezet daarom ook. We gaan hieronder uit van therapie gericht op volwassen mensen, die in hun kindertijd structureel en gedurende langere tijd relationeel nare ervaringen hebben opgedaan. 

1. Net als bij enkelvoudig acuut trauma, is er sprake van niet-verwerkte gebeurtenissen. Dit kan zich uiten in de vorm van onrust, een opgejaagd gevoel, en snel piekeren. Het zenuwstelsel van een kind is nog niet volledig ontwikkeld en enorm gevoelig. In onveilige situaties wordt zijn zenuwstelsel overspoeld door emoties en stressreacties in zijn lichaam. Bij dat kind zien we op volwassen leeftijd een grotere gevoeligheid voor stress, angsten en depressies.
2. De gebeurtenissen doen zich voor in een relatie. Dit maakt dat er naast emoties als verdriet en boosheid ook sprake is van emoties als schuld- en schaamtegevoelens. Omdat de gebeurtenissen niet verwerkt konden worden, dragen deze nog altijd de bijbehorende emotionele lading. 
3. Het kenmerk van complex trauma is dat het zich in de kindertijd voordoet en van invloed is op de ontwikkeling. Een andere benaming is daarom ontwikkelingstrauma. Het trauma raakt ingesleten in de ontwikkeling en krijgt zijn afdruk (imprint) in hechtingsstijl en hechtingspatronen. Bij volwassenen zien we het terug in een gevoeligheid voor bepaalde gedragspatronen zoals bijvoorbeeld perfectionisme en pleasegedrag. 

‘Goed’ en ‘fout’

Bij ernstig complex trauma in de kindertijd komt een kind in een innerlijk conflict. De ouder (verzorger, leraar, …) van wie je afhankelijk bent van zorg en je bestaan, is beangstigend en bedreigend voor je. Als je deze werkelijkheid tot je bewustzijn door laat dringen, dan ben je onveilig. Een kind kan dit innerlijk conflict oplossen door zichzelf ‘fout’ of ‘slecht’ te maken om het beeld van zijn ouder ‘goed’ te houden. Op die manier maakt het de situatie draaglijk voor zichzelf. Dit kind heeft als volwassene een enorme klus om zijn zelfbeeld weer met de werkelijkheid in overeenstemming te brengen, omdat het een gevoel met zich meedraagt dat hij ‘slecht’ is.

De complexiteit van complex trauma zit hem vooral in de impact op je zelfbeeld en overlevingsstrategieën, ofwel hechtingsstijl en hechtingspatronen. Die heb je ontwikkeld om de stressreactie en emotionele lading van de gebeurtenissen die zo veel pijn gedaan hebben niet meer te hoeven voelen en om in de toekomst te voorkomen dat zoiets zich ooit nog een keer voordoet.

Die patronen bieden dus een houvast en veiligheid, maar ze maken ook dat je niet meer flexibel en vrij bent om je gedrag aan te passen aan wat jij en de situatie nodig hebben. Het worden vaak rigide patronen en zijn een weergave van hoe je het trauma tot op de dag van vandaag in je volwassen leven voortleeft. Daarom wat meer hierover.

Overlevingsstrategieën of hechtingspatronen

Meer dan bij enkelvoudig trauma speelt bij complex trauma de relatie een rol. Complex trauma is dan ook altijd relationeel trauma. Er is sprake van een breuk in de verbinding en in het vertrouwen met anderen, en deze breuk wordt niet hersteld. Om in de relatie te kunnen blijven, ontwikkel je overlevingsstrategieën, waarin je je gaat aanpassen om deze situaties zo goed mogelijk het hoofd te bieden. 

Het zijn met name deze overlevingsstrategieën die op latere leeftijd ons huidig functioneren verstoren en klachten en symptomen veroorzaken. Ze gaan gepaard met een lage eigenwaarde, schaamte, en zelfveroordeling. Als gevolg van complex trauma zien we dan ook vaak een negatief zelfbeeld, moeite om je met anderen te verbinden, toxische schaamte en schuldgevoelens, en moeite om emoties te reguleren. 

Bij onverwerkte gebeurtenissen blijft ons hoofd zoeken naar een oplossing om te ontsnappen, om uit de situatie te komen, ook al is die al lang voorbij. Deze activiteit zorgt voor onrust en zeker als het al langer geleden is, richt die onrust zich op van alles en nog wat. Je merkt dat je niet meer goed kunt ontspannen en dat je altijd een druk hoofd hebt.

Ontwikkeltaken

Een ander gevolg van complex trauma kan zijn dat je als kind zo gefocust bent geraakt op je overlevingsstrategieën, dat je helemaal niet toe komt aan andere ontwikkelingstaken die op een bepaalde leeftijd van belang zijn. Denk aan de jongen die iedere dag snel uit school naar huis gaat om er voor zijn zieke moeder te zijn: ze heeft geen tijd om te spelen met vriendinnen. Of het meisje dat zich steeds klein en stil houdt omdat haar zusje, die gepest wordt, niks kan hebben. Afhankelijk van welke taken zijn blijven liggen, zul je hier soms later alsnog een inhaalslag in maken. 

Omdat complex trauma vervlochten raakt in je persoonlijkheidsstructuur is het belangrijk om op de verschillende lagen te werken. Welke overlevingsstrategieën heb je aangeleerd, welke overtuigingen over jezelf en anderen zitten daar onder, en met welke emotionele ervaringen hangen die samen? Therapie gericht op traumaverwerking richt zich op het herstellen van vertrouwen en autonomie, het vormen van een realistisch zelfbeeld, en je veilig leren hechten aan anderen.

Werk bij complex trauma altijd met een ervaren therapeut die je goed kan begeleiden op alle drie de lagen. De omgeving waarin je trauma veilig kunt verwerken is respectvol, geeft altijd een keuze, werkt stap voor stap, waarbij je vaardigheden aanleert om je met je kern te verbinden en de weg naar binnen te gaan, en vindt plaats binnen een veilige relationele setting. Je kunt je dan, ook op volwassen leeftijd, veilig leren hechten.