Foto: Kristina Flour
Wat zijn oorzaken van toxische schaamte
Oorzaken van toxische schaamte kunnen in het hier-en-nu liggen, maar ook in je geschiedenis. De volgende oorzaken kom ik het meest tegen in mijn praktijk:
- Iemand gaat slecht met je om en behandelt je zonder respect.
- Relationeel trauma waarin je uitreikt of je kwetsbaar opstelt en de ander zich van je afkeert.
- Vroegkinderlijk trauma.
- Er werden of worden veel te hoge eisen aan je gesteld, ofwel door anderen, of door jezelf, die je niet kunt waarmaken.
- Het slachtoffer zijn van pesten (zowel als kind als op volwassen leeftijd)
- Schaamte wordt op je overgedragen door iemand die zelf veel schaamte ervaart.
Bij een gezonde emotie werkt schaamte zo dat als je iets hebt gedaan dat een morele (sociale) norm overtreedt, dat je dat herstelt wanneer je daar een ander mee benadeeld hebt. Iedere emotie zorgt voor een actie, een beweging, en die van schaamte is een beweging van herstel van de morele norm.
Beschadigd en beschaamd
Bij de hierboven genoemde oorzaken van toxische schaamte zien we echter dat jij niet de ander beschadigd hebt, maar de ander jou. Hoe kan het dan dat jij die schaamte ervaart? Dat gebeurt op het moment dat de beschadigende ander niet weet hoe ze met haar eigen schaamte om moet gaan. Zij, of hij, komt niet in actie en herstelt niets. Het gevolg is dat jij je waardeloos voelt. De conclusie die we trekken is: ‘blijkbaar ben ik niet de moeite waard om wat je fout deed te herstellen’.
Iemand die niet met zijn eigen schaamte om kan gaan, zal wat ze heeft gedaan kleiner maken (bagatelliseren) of zichzelf goedpraten. Een gradatie erger is als die persoon zodanig een probleem heeft met schaamte dat alles wat erop wijst dat ze iets niet goed gedaan heeft, wordt stil gezwegen en omgedraaid.
De ander heeft jou beschadigd en benadeeld, maar draait het zo dat jij fout bent, en zo wordt je integriteit nog verder aangetast. Dit gebeurt ook wel in organisaties waar iemand in een lagere positie geslachtofferd wordt om het gezicht van iemand op een hogere positie te redden. Intern weet iedereen hoe het zit, maar niemand spreekt dat uit. En dat is hoe het spel gespeeld wordt.
In deze blog gaan we in op schaamte die door een ander overgedragen is op jou. In de blog Hoe overleef ik mijn schaamte lees je hoe je met chronische, toxische schaamte omgaat die veroorzaakt wordt door de andere factoren.
Verborgen contract
In de meeste gevallen staan we in een bepaalde relatie met de persoon die ons later beschaamd. Bijvoorbeeld een ouder-kind-relatie, partnerrelatie, maar ook in vriendschappen en werkrelaties.
Bij schaamte die opgelegd wordt, is er in die relatie vaak sprake van een verborgen contract. Een persoon die niet met haar eigen schaamte om kan gaan, en dat overdraagt, heeft daar namelijk al langer last van. Hij of zij is er op gebrand om foutloos door het leven te gaan. Met het contract krijg jij de (onuitgesproken) taak om ervoor te zorgen dat de ander zich goed over zichzelf kan blijven voelen. Zolang je het contract ‘nakomt’ is de persoon accepterend, vriendelijk en aardig.
Zodra je het contract echter niet meer naleeft, en wijst op iets wat niet goed gaat, zal die persoon zich van je afkeren, en je beschamen en zelfs belasteren naar anderen. Door jou sneuvelt het alter ego naar de buitenwereld. Op het moment dat dit gebeurt, maakt die persoon jou ‘fout’ om haar eigen gezicht naar buiten toe hoog te houden. En dat is hoe je de schaamte opgelegd krijgt.
De deelnemers in het spel
Dit alles klinkt heel manipulerend, maar veel vaker zijn dit onbewuste processen en hebben de ‘deelnemers in het spel’ helemaal geen kwaad in de zin. Het is onderdeel van een overlevingsstrategie en heeft in die zin een noodzakelijke functie waardoor iemand overeind kan blijven.
De persoon die de schaamte op jou overdraagt heeft die, naar alle waarschijnlijkheid, ook zelf overgedragen gekregen. En, behalve bij kinderen, is het contract vaak over en weer, en is er andersom ook een ander verborgen contract wat de ander voor jou invult.
Onverteerbaar
Degene die het contract verbreekt, is echter degene die de schaamtelast opgelegd krijgt. Het laat je achter met het gevoel dat je niet goed genoeg bent, of minderwaardig. De ander maakt jou fout in plaats van zijn eigen aandeel te nemen. Je kunt flink gebukt gaan onder deze vorm van schaamte en het is belangrijk om de dynamiek te doorzien, zodat je je hiervan kunt ontdoen.
Schaamte die een ander op jou legt, brengt namelijk een zware lading met zich mee. Je wordt letterlijk belast(erd). Je herkent het aan de onverteerbaarheid ervan. Het voelt vaak als een dik, zwaar gevoel. Een vieze drab die in je systeem hangt. Het gaat vaak gepaard met een gevoel afschuw en verbijstering: ‘Hoe kun je dit doen?’
Hoe kun je je vrij maken van overgedragen toxische schaamte?
Je kunt een begin maken met jezelf vrij maken door middel van onderstaande oefening. Houd er rekening mee dat het een moeilijk en diepgaand proces kan zijn. Je bent immers niet voor niks het contract aangegaan. Hier zitten jouw eigen overlevingsstrategieën en zoals de naam al zegt: deze zijn verbonden met overleven. Het kan zelfs voelen dat de taak die je op je schouders genomen hebt, verbonden is met je bestaansrecht.
Stap 1 Ga naar het stiltepunt in jezelf
Stap 2 Ga in gedachten naar de persoon die zijn of haar schaamte op je gelegd heeft. Ouders, leerkrachten, vriend(inn)en, of geliefden. Wie laat jou achter met een gevoel van onwaardigheid? Laat deze persoon in gedachten plaatsnemen op een plek in de ruimte die jij aanwijst, en waarbij jij je comfortabel voelt en in je eigen energie kunt blijven.
Stap 3 Voel waar je de schaamte ervaart in je lichaam. Lokaliseer deze als het ware. Dit is een belangrijke stap. Neem de tijd om te observeren hoe jouw lichaam de last ervaart en hoe dat voelt. Merk op wat het met je doet: geeft het je een minderwaardig gevoel, een leeg, vies of gebroken gevoel? Word je er verdrietig van of juist boos, of verbitterd, of voel je je machteloos? Kijk welke gevoelens bij deze schaamte horen.
Stap 4 Ga na waar het contract over gaat. Hoe wilde de ander dat je zijn zelfbeeld in stand hield of bevestigde? Wat heb je daarvoor gedaan? Hoe ben je bij jezelf weg gegaan?
Stap 5 Wat was jouw vraag aan de ander in het contract, wat was jouw behoefte? Waarin wilde jij in bevestigd worden? Waarom was dat nodig?
Je kunt de stappen 4 en 5 onderdeel maken van je journaling om deze helemaal uit te diepen. Het is belangrijk om het contract en met name jouw deel daar in helemaal te begrijpen en doorgronden.
Stap 6 Kijk naar de ander, die je denkbeeldig in de ruimte hebt laten plaats nemen. Is de afstand nog goed zo voor jou? Wil je de ander iets dichterbij of verder af? Geef hem of haar de juiste plek.
Stap 7 Maak weer contact met de energie van schaamte. Is die kleiner geworden na stap 4 en 5? Kijk hoe de last nu voelt en probeer het voor te stellen als voorwerp. Welk voorwerp beschrijft het meest hoe het in je lichaam voelt? Voelt het bijvoorbeeld als een mes in je hart, een steen in je maag, of een dikke loden last? Welke vorm heeft die?
Stap 8 Geef het in deze vorm terug aan de ander. Je hoeft je niet bezwaard te voelen. De ander kan hetzelfde doen met degene die de last bij hem/ haar heeft opgelegd. En als het voortkomt uit een oorspronkelijk gezonde schaamte, dan mag ze die zelf dragen. Stuur de ander nu weg, het contract is opgeheven en jullie zijn allebei vrij.
